Η πολιτιστική ομάδα «Ρεφενές» από τις 15 μέχρι 24 Σεπτεμβρίου οργάνωσε εκδηλώσεις για το αιώνιο φαινόμενο της μετανάστευσης που τις δύο τελευταίες δεκαετίες κατατρέχει τραγικά και τη μικρομέγαλη και ανώριμη πόλη μας. Η συντροφιά αυτή, ιδίοις αναλώμασι, χωρίς πατροναρίσματα, με τη θεληματικότητα και τις ιδέες της έχει αναδειχθεί σε κυρίαρχη ομάδα πολιτιστικής προσφοράς.
Το προεξέχον γεγονός ήταν η παράσταση του θεατρικού έργου του Γιάννη Γεωργακάκη : «Χωρίς διαβατήριο». Έργο που αναφέρεται στη διαχρονικότητα της μετανάστευσης : Αυτής που εξ αδήριτης ανάγκης πολέμων και βίας αναγκάζει μαζικά πληθυσμούς να αναζητήσουν την τροφή και την ασφάλεια στα ξένα.
Η φυγή τους είναι στις μέρες μας ένα οικονομικό αγαθό, εκμεταλλεύσιμο από παράνομες και νόμιμες εξουσίες. Φεύγουν γιατί γκρεμίζεται το σπίτι τους και οι βόμβες σπέρνονται στα χωράφια τους που τα πουλούν μισοτιμής, για να πληρώσουν τους παράνομους μεταφορείς. Κι όπου φτάσουν, από τις νόμιμες αρχές, καθίστανται φτηνό εργατικό δυναμικό (βλέπε Μανωλάδα). Είναι αποδεκτοί μόνο όταν εξυπηρετούν οικονομικά συμφέροντα. Μετά πετάγονται. Οι νόμιμες και παράνομες εξουσίες συχνά συνεργάζονται στην οικονομική εκμετάλλευσή τους (βλέπε τουρκικές λιμενικές αρχές με λαθρεμπόρους μεταφορείς, βλέπε λιμενικούς και φορτηγατζήδες στο λιμάνι της Πάτρας). Στη χειρότερη μοίρα είναι οι γυναίκες που επιπλέον εκπορνεύονται ή χειραγωγούνται από την βούληση των ανδρών συντρόφων της συχνά ανδροκρατούμενης κουλτούρας.
Αυτά ο Γεωργακάκης τα γνωρίζει καλά. Έχει δείξει στα έργα του βαθιά γνώση και ανήσυχη προβληματική κι έστησε το έργο του έτσι ώστε να αναδεικνύεται η διαχρονικότητα της μετανάστευσης στην Ευρώπη, τα αίτια που την δημιουργούν (πόλεμοι εν προκειμένω και αποικιοκρατία) και τα θύματα των αιτιών, οι ξεριζωμένοι.
Το έργο ξεκινά με την ίδρυση της Θήβας από τον Κάδμο τον αδελφό της Ευρώπης, που απήχθη από τον Δία στις όχθες της Συρίας και γέννησε στην Κρήτη τον Μίνωα. Αν θεωρήσουμε ότι ο Θηβαϊκός μυθολογικός κύκλος είναι αρχαιότερος του Μυκηναϊκού και του Κρητικού, η Θήβα είναι η πρώτη Ευρωπαϊκή πόλη και στο έργο ταυτίζεται με την Ευρώπη. Η ιστορία συνεχίζεται με την αντίστιξη γεγονότων που προκαλούν μετανάστευση αφενός, θύματα αφετέρου, που εν προκειμένω συμβολοποιούνται με μια γυναίκα υποχείριο εξουσιαστών νόμιμων και παράνομων. Επτά ηγέτες εκφέρουν τον λόγο αυθεντικών κειμένων τους. Τελευταίος ο προσφάτως δισεκατομμυριούχος Τόνι Μπλέρ. Η γυναίκα από την άλλη εκφέρει λόγο Θύματος και Σοφίας αφού το έργο επέλεξε να είναι ο Τειρεσίας με τη θηλυκή μορφή, που επιζεί μέσα στους αιώνες.
Η ιδέα της διαχρονικής πόλης, έξοχη. Το ίδιο και η αντίστιξη γεγονότων και υπερφίαλων ηγετών με τη συμφορά που προκαλούν. Έξοχη και η διαχρονικότητα της γυναίκας μέσα στους αιώνες. Ιδέα που υπάρχει και σε λαϊκά αναγνώσματα και σε συγγραφείς σαν την Βιρτζίνια Γούλφ και τον ελληνοαμερικάνο Ευγενίδη.
Φοβάμαι όμως ότι το έργο φορτίσθηκε με πολλούς συμβολισμούς, κυρίως στον ρόλο που παίζει η γυναίκα Τειρεσίας στο έργο.
Κι ενώ η αρχή του έργου με την ίδρυση της Θήβας είναι απολύτως κατανοητή στην αμέσως επόμενη σκηνή όπου εμφανίζεται η γυναίκα, τα πράγματα συγχύζονται. Όπως και στο τέλος όπου ο Τειρεσίας των τραπεζών εισέρχεται στην πλοκή του έργου, ειρωνικά μεν, εκτός κλίματος δε.
Αρκούσε για να είναι το έργο εύστοχο και να συγκινεί αισθητικά η αντίστιξη γεγονότων - θυμάτων αν και θα έπρεπε να δουλέψει περισσότερο η παρωδία, ιδίως στην αποδόμηση του ξύλινου λόγου των ηγετών.
Μου άρεσε το τέλος . Η κίνηση των μεταναστών με τα μπαγκάζια τους κάτω από το εξαιρετικό σκηνικό των χαρτοκιβωτίων . Εν τέλει ήταν μια παράσταση που τόλμησε να μιλήσει, εν Πάτραις, για πράγματα που διαστρεβλώνονται από τους κρατούντες. Τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά κι όσα συμβαίνουν αφανώς στην πόλη μας έχουν και διαστάσεις τραγωδίας.
Οι ημέρες ακριβώς των εκδηλώσεων του «Ρεφενέ» συνέπεσαν με αυτή την αληθινή ιστορία :
Η Χαϋνέ είναι ένα κοριτσάκι ενός έτους με σοβαρότατο πρόβλημα καρδιάς. Κατά την Πανεπιστημιακή κλινική του Μπόχουμ του προηγμένου Ρούρ έπρεπε αυτόν τον μήνα να εγχειριστεί. Η Χαϋνέ (Χάνα αν ήταν εβραία, Άννα αν ήταν Χριστιανή) είναι Αφγανάκι. Γεννήθηκε στην Γερμανία από Αφγανούς γονείς με νόμιμα χαρτιά κι έχει στην Γερμανία ένα άλλο υγιέστατο αδελφάκι μεγαλύτερό της . Υπάρχει όμως κι άλλος αδελφός δεκατριών ετών που είχε ξεμείνει στο Αφγανιστάν. Έμενε με τους δυο του θείους το αδελφάκι αυτό των δεκατριών ετών, πέρασε τον Έβρο με τις νάρκες μαζί με τους θείους κι έφθασε στην Πάτρα. Την Χαϋνέ, την πήραν μαζί τους οι γονείς της για να έρθουν στην Πάτρα να παραλάβουν τον γιο και τους μπαρμπάδες του και να τους μεταφέρουν παράνομα στην Γερμανία. Η Χαϋνέ που κατά τους γιατρούς του Μπόχουμ έπρεπε να μην κολλήσει ίωση και να μην πάθει δυσπεψία αθέλητα ακολούθησε τους γονείς στην ταλαιπωρία του ταξιδιού με κάκιστη διατροφή και ανθυγιεινές συνθήκες. Πέμπτη 16.9.2010 οι λιμενικοί συνέλαβαν τους γονείς και τους θείους της Χαϋνέ. Κρατήθηκε ο πατέρας και οι θείοι. Ο πατέρας για κακούργημα. Η μητέρα με την Χαϋνέ αγκαλιά και το άλλο παιδί της έμειναν σύξυλοι στο λιμάνι. Κατά καλή τους τύχη παρενέβησαν αλληλέγγυοι. Πλήρωσαν ξενοδοχείο για την μάνα και τα δυο αδέλφια και μαγείρεψαν. Η Χαϋνέ δεν γέλαγε σαν τα άλλα παιδάκια. Πονούσε κι έκλαιγε, ακόμη κι όταν της έδωσαν παιχνίδια. Τρίτη 21.9.2010 ο πατέρας της αφέθηκε ελεύθερος. Το ίδιο κι οι θείοι της. Στο μεταξύ η Χαϋνέ έτυχε να είναι μπροστά σε δύο περιστατικά που την αφορούσαν. Κυριακή 19.9.2010 σε ένα τυροπιτάδικο της Κορίνθου ήταν μαζί με την μητέρα της κι ένα κουρασμένο και απηυδισμένο αλληλέγγυο που ζήτησε γάλα για την Χαϋνέ. Του έδωσαν ένα από τα υψηλής πυκνώσεως και μακρυάς διάρκειας. «Κάνει», ρώτησε, «για το παιδάκι, είναι αφγανάκι και άρρωστο». «Αυτά πίνουν ότι να’ ναι», πήρε την απάντηση. Την Δευτέρα 20.9.2010 ύστερα από παρέμβαση των αλληλέγγυων, ο Δήμος έστειλε την Χαϋνέ με την μητέρα της και το αδελφάκι της να μείνουν σε ξενώνα του Δήμου. Πρόκειται για ενοικιαζόμενα δωμάτια. Ο ιδιοκτήτης όταν είδε την μάνα με την μανδήλα και την Χαϋνέ να κλαίει και να σκουπίζει τις μύξες της είπε : «Δεν το δίνω το δωμάτιο , είναι μουσουλμάνοι, θα το βρωμίσουν». Παρασκευή 24.9.2020 η Χαϋνέ έφυγε με τον μπαμπά και την μαμά της. Το αδελφάκι των δεκατριών χρονών έμεινε εδώ παράνομο. Το ίδιο και οι θείοι της. Θα βρουν τον δρόμο τους αυτοί. Όμως θα επιζήσει η Χαϋνέ ; Ήταν πανέμορφη παρά την αρρώστια της. Όταν ρωτήθηκε η μαμά γιατί ταλαιπώρησε την μικρή σε περιπετειώδες ταξίδι, απάντησε ότι ήταν εντολή του συζύγου της και του πατέρα της κι έπρεπε να υπακούσει. Όταν ρωτήθηκε αν ήταν αγόρι η Χαϋνέ θα την έπαιρνε μαζί της, δεν απάντησε. Η όμορφη Χαϋνέ υπέφερε και εξαιτίας των μεταναστεύσεων και γιατί ήταν κοριτσάκι.
Είναι πολύ σοβαρά τα πράγματα λοιπόν. Υπάρχει διάχυτος ρατσισμός και αναλγησία. Γι’ αυτό και μετ’ εκπλήξεως πληροφορήθηκα την ελαφρότητα της ιδέας να παρουσιασθούν στην πρώτη εκδήλωση του Ρεφενέ, από καρναβαλικό πλήρωμα, ως δείγματα μεταναστών στην Πάτρα, ο της μυθολογίας Πατρέυς, ο της εκκλησιαστικής ελληνικής παραδόσεως Απόστολος Ανδρέας και ο επενδύων τα κεφάλαιά του στην Πάτρα φιλέλλην Κλάους.
Κατά τα λοιπά αξίζουν συγχαρητήρια στο Ρεφενέ και βέβαια σε όλους τους συντελεστές της παράστασης. Ήταν ένα έργο που μπήκε στην ουσία των πραγμάτων.
ΛΑΔΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ
